Prof. Dr. Berkant Özpolat
Göğüs Cerrahisi Uzmanı – Türk Motosiklet Federasyonu Bilim Kurulu Başkanı

Yazı dizimizin bu bölümünde motosikletlerimiz ile yük taşımada dikkat etmemiz gereken konuları Makine Mühendisi Tunç Sevin ile konuştuk. Faydalı olması ümidi ile…

Değerli Okuyucularımız, Motosikletlerde yük taşıma limitleri çok düşüktür ve özel şartlara bağlıdır. Trafikte emniyetli kullanım ile ilgili zorluklar ve bunun yarattığı riskler mevcuttur. Yanlış yüklenmelerde, yaralanmalar ve hatta hayati riskler meydana gelebilir. Dolayısı ile bu hususla ilgili usul ve kurallar doğru olarak belirlenmeli ve bunlara titizlikle uyulmalıdır. Bu söyleşide, can ve mal emniyetini arttırmak amacıyla, motosikletlerin emniyetli yük taşımaları için genel esaslar, yük taşıma ve sabitleme yöntemleri ve yüklü motosikletlerin kullanımı konusunda güncel bilgileri Tunç Sevin’e sorduk.

Sayın Sevin Motosikletlerde yük taşıma esasları nelerdir?

Özellikle uzun yol için tasarlanmış büyük motosikletler dışındaki diğer motosikletler genellikle yük taşımaya çok uygun değildir. Çünkü özellikle şehir içi kullanımı için tasarlanmış motosikletlerde yük taşıma ön sıralarda yer alan bir dizayn kriteri değildir. Bu tip motosikletler tasarlanırken, bir veya bazen de iki kişiyi kısa mesafelerde en düşük masrafla taşıyabilecek, kolay park edilebilecek, yoğun trafik içerisinde zahmetsiz yol alabilecek şekilde küçük, hafif ve düşük güçlü, düşük hacimli motora sahip olarak düşünülürler. Ancak yine de bir takım usuller e azami dikkat etmek şartı ile bu motosikletlerle de hafif ve küçük yükler taşınabilir.

a) Taşınacak olan yük ve sürücü ağırlığı toplamı, motosikletin kataloğunda verilen maksimum yük değerini aşmamalıdır. (Yük yerleştirilirken motosikletin ön ve arka
süspansiyonlarının ve lastiklerinin yük taşıma değerleri aşılmamalıdır).

b) Taşınacak yük sürücünün hareket sahasına girmemeli, dengesine, sürüş hareketlerine ve görüşüne mani olmamalıdır.

c) Taşınacak olan yük motosikletin ön-arka ve sağ-sol ağırlık dağılımına olumsuz etkide bulunmamalıdır.

d) Taşınacak olan yük motosiklet üzerine veya çanta içlerine sabitlenmeli, sürüş esnasında hareket ederek motosikletin ağırlık merkezini etkilememeli, dengesini bozmamalıdır.

e) Motosiklette canlı hayvan taşınmamalıdır.

f) Taşınacak olan yük, sürücü ve trafikteki diğer araç ve yayalar için risk oluşturmamalıdır. Keskin kenarlı, çıkıntılı yüklerin sürücü veya çevrede bulunan yayaların yaralanmasına sebep olabileceği ve trafikteki araçları çizerek zarar verebileceği göz önüne alınmalı, bu tip yükler kesinlikle taşınmamalıdır. Boya, sıvı yağ, sıvı
gıdalar gibi dökülmeye veya damlamaya müsait akışkan malzemeler de kaplarının basınca dayanamayarak açılması, delinmesi veya kabı ile birlikte yola düşmesi gibi sebeplerle diğer araç ve yayaların üzerine sıçrayarak zarar verebilir, yolu kayganlaştırarak kazalara sebep olabilirler. Mazot, benzin, tiner gibi patlayıcı veya parlayıcı sıvı yükler, motosikletin motor gövdesi, egzoz gibi ısı ür eten aksamının üzerine dökülerek yangın riski yaratabilir, yola dökülmeleri halinde çok tehlikeli durumlara yol açabilirler. Bu ve benzeri yükler de motosikletle taşınmamalıdır.

g) Motosiklet üzerinde taşınan yükler derli toplu olmalı sarkan veya sallanan kısımları olmamalıdır. Yüklerin sarkan veya sallanan kısımları sürüş sırasında motosikletin ön ve arka tekerlerine, zincir, şaft, fren diski gibi hareketli parçalarına dolanarak çok ciddi kazalara sebep olabilirler. Ayrıca yine bu kısımlar motosikletin motor gövdesi, egzoz gibi ısı ür eten kısımlarına dokunarak alev alabilirler.

h) Yük taşınacak motosikletin bakım ve kontrolleri diğerlerine oranla daha sık yapılmalı, özellikle süspansiyon ayarları ve lastik basınçları, üretici kullanım kılavuzunda tarif edildiği şekilde taşınacak yüke göre düzenlenmelidir. Kullanım kılavuzunda bu bilgiler mevcut değil ise, üretici veya yetkili servis ile temas kurularak bu değerler talep edilmelidir.

i) Yük taşınan motosikletlerde en yüksek hız değeri izin verilen değerin en az %20 altında olmalı, şerit değiştirme ve viraj girişlerinde ilave yükün yarattığı limit eksilmesi dikkate alınarak maksimum tedbirli olunmalıdır.

j) Motosiklette taşınan yükün kaza halinde yaratabileceği riskleri minimuma indirecek yerleşim ve bağlama tedbirleri alınmalıdır.

k) Motosiklette taşınan yükün zarar görmesini engellemek için özellikle yağmurdan koruyucu tedbirler alınmalıdır.

l) Motosiklet üzerinde yük taşınmasında emniyet kurallarına uygun kapalı çanta veya sağlam tasarlanmış kutu benzeri gereçler tercih edilmelidir.

Yük nasıl taşınır ve sabitlenir?

1. Kancalı Strip Lastikler, Esnek Fileler: Bu tip sabitleyiciler, yüklerin, motosikletin arka yolcu selesi, yakıt deposu üzeri, arka çamurluk üzeri, metal taşıma ızgarası gibi kısımlarının üzerine sıkıştırılıp sabitlenerek taşınmasını sağlarlar. Küçük ve hafif yükler için kullanılırlar.

2. Sırt Çantaları: Sürücünün sırtına bağlanan ve bu iş için tasarlanmış çantalar, pratiklik açısından avantajlar sunmaktadır. Ayrıca sırt çantaları, yükün motosikletin ağırlık merkezini etkilemeden taşınmasını da sağlarlar.

3. Yakıt Deposu Üzerine Bağlanan Çantalar: Motosikletin ağırlık merkezini koruma açısından idealdir. Bu tip çantalar, kaza halinde risk yaratmamaları için deri, kanvas gibi yumuşak malzemeden üretilmiş olmalıdır. Genişliği yakıt deposundan fazla olmamalı, yüksekliği sürücünün görüşüne, kullanma hareketlerine mani olmayacak şekilde ve genişliği ile orantılı olmalıdır.

4. Arka Yanlara Bağlanan Taşıma Çantaları: Bu tip taşıyıcılar motosikletin ağırlık merkezini alçak tutmaları açısından idealdir. Ancak çantalar ve kutular motosiklete bağlanırken bunların ağırlık merkezlerinin arka teker ekseninin önünde kalmalarına dikkat edilmelidir. Aksi halde arka teker ekseninin gerisine etki eden ağırlık, motosikletin ağırlık merkezinin arkaya kaymasına ve bu sebeple arka teker üzerine düşen yükün aşırı artmasına, ön teker üzerine düşen yükünse normal hale göre azalmasına sebep olur. Motosiklet dengesindeki bu bozulma özellikle yokuş yukarı sürüşte ve kalkışta ön teker yönlendirme kontrolünün kaybolmasına sebep olarak tehlikeli durumlara yol açar. Motosikletin iki yanına simetrik olarak bağlanmalı ve yüklerken iki tarafa eşit ağırlıkta yük konulmasına dikkat edilmelidir.

5. Top Case’ler: Bu taşıyıcılar sunabildikleri yüksek hacimle nispeten büyük yüklerin taşınabilmesine imkan verirler. Ayrıca üstten açılabilen kapakları sayesinde de yükleme ve boşaltma kolaylığı sağlarlar. Ancak yüksekte konumlandıklarından motosikletin ağırlık merkezini yükselterek denge kabiliyetini ve viraj emniyetini düşürürler. Ayrıca motosikletin aerodinamik özelliklerini de kötü yönde etkilerler. Bu tip taşıyıcılara sahip motosikletler özellikle yan rüzgarlardan çok fazla etkilenirler. Bu tip kutuların tasarımı üretildiği malzemenin uygun kalınlıkta tasarlanması ile sağlam ve homojen yapıda olmalı, içerisinde veya dışında metal profiller içeren destek konstrüksiyonu bulunmamalıdır. Çünkü kaza halinde metal profiller sürücü ve etraftaki yayalara saplanarak ölümcül yaralanmalara sebep olurlar.

6. Treyler Tipi Taşıyıcılar: Bu tip taşıyıcılar, motosikletin arkasına bağlanan römorklardan oluşurlar. Oldukça büyük ve ağır yüklerin taşınmasını sağlarlar. Çekme hareketini arka tekerin orta eksenine monte edilen aparatlar dan aldıklarından motosikletin ağırlık merkezini etkilemezler. Ancak arkaya monte edilen römorkun hareket halindeki dinamik etkileri, virajlarda römorktan kaynaklanan merkezkaç kuvvetinin arka teker eksenine etki etmesi ve yüksek hızlarda römork tekerlerinin ürettiği jiroskopik kuvvetler ve buna bağlı devrilme riski yüzünden sürüş dinamiğinde önemli bozulmalara sebep olabilirler. Bu sebeplerle hiçbir motosiklet üreticisi bu tip taşıyıcılara onay vermez, bu tip taşıyıcıların kullanılmasından doğan hasar ve arızaları garanti kapsamına almaz.

Sayın Tunç Sevin’e verdiği bilgiler için teşekkür ediyoruz. Baharın geldiği bu mevsimde motosikletlerimizin bakımlarını ihmal etmeden trafiğe çıkmanızı ve güzel günlerde kazasız sürüşler yapmanızı diliyorum. Tekeriniz düz bassın.