asli

İremgül Özeren

Klinik Psikolog, Özel Ortadoğu Hastanesi

Mutluluk, neşe ve üzüntü gibi öfke de bir duygudur. Bu duyguyu nasıl yaşadığımız ve nasıl davrandığımız önemlidir. Duygularımızı yaşarken bedenimiz, düşüncelerimiz ve sinir sistemimiz etkilenmektedir. Çocuklarımızda bizim gibi birçok duyguyu yaşamaktadır. Öfke duygusuda bunlardan biridir. Öfke her insanın farklı şekilde deneyimlediği ve kimi zaman düzenlenmekte zorluk yaşadığı bir duygudur. Aynı zamanda, çocuklarda öfke zaman zaman kabul edilebilen bir duygu olarak karşımıza çıkmaktadır. Çocuklar oyun oynarken ya da zevk aldığı bir durumdan engellendiğinde, haksızlığa uğradığında, istemediği bir şeyi yapmaya zorlandığında veya sözel şiddete maruz kaldığında, arkadaşları tarafından reddedildiğinde, beklentilerin karşılanmadığında, yanlış anlaşıldıklarında, suçlandığında, kaygı ve güvensiz hissettiğinde öfke duygusunu yaşayabilmektedir. Öfke duygusunu bastırmak, yok saymak bir çözüm olmamakla birlikte daha fazla o duyguyu yaşamamıza yol açmaktadır. Öfke duygusunu sağlıklı bir şekilde ifade edilmesi çocuğun benlik gelişimi açısından önemlidir. Duygusunu bastıran, ifade edemeyen çocuk, hissettiklerini anlamlandırmaz ve duygunun eşlik ettiği fiziksel belirtileri anlatır. Örneğin, öfkesini karın ağrısı, baş ağrısı, alt ıslatma ve tırnak yeme gibi belirtilerle gösterebilir. Duyguların tanınması kabul edilmesi uygun dille ifade edilmesi duygu düzenlemek için önemlidir.

Çocukları Öfkelendiğinde Ebeveynler Neler Yapabilir?

• Çocuğunuz ne zaman, nasıl ve nerde öfkelendiğini belirlemeye çalışın. Öfkelendiği unsurları keşfedip; öfkeyle baş etme yöntemini değiştirip dönüştürün. Örneğin, kardeşleriyle oyuncaklarını paylaşmaktan dolayı öfkelenen eşyalarına zarar veren bir çocuğa azarlamak, kızmak yerine kendi özel oynayacağı oyuncakları belirlemekle birlikte kardeşleriyle paylaşabileceği oyuncakları belirleyebilirsiniz.

• Öfkelendiği zaman kendine veya eşyalara zarar verme durumunda engel olun ve duygularını göstererek kural koyun.

• Kurallar koyarken; sen dili ile suçlayıcı bir konuşma tarzı yerine, ben dili ile duygularınızı ifade ederek kuralı koyabilirsiniz. Örneğin, çok sinirlisin agresifsin sen büyüksün kardeşinle oyuncaklarını paylaş gibi cümleler yerine kardeşinle oyuncaklarını paylaşman seni öfkelendirdiğini görüyorum, sehpaya tekme atman kabul edilemez, onun yerine yastığına vurabilirsin ya da öfkeli olduğun sırada seni anlamakta güçlük çekiyorum ve kavga ettiğin için üzülüyorum, seni dinliyorum, şimdi ne istediğini anlatabilirsin.” gibi duygularınızı anlatan cümleler kurarak göz temasıyla iletişime geçin. Sonra, kuralları onun fikrini alarak oluşturun. Bu kuralara tüm aile uyum gösterdiğine dikkat edin.

• Ebeveyni tarafından bir çocuk saldırgan davranışlara maruz kalıyor ve azarlanıyorsa ve kendini sevgisiz ve değersiz hissedebilir. Bu nedenle çevresine ve kendisine karşı saldırgan davranışlarda bulunma ihtimali artabilir. Çocuklarda istenen davranışların oluşması ve öfke duygusunu düzenlemesi için en etkili yollardan birisi ebeveynlerin rol model olmasıdır. Öfkeye öfke ile karşılık vermek yerine sabır nezaketle karşılık verin.

• Çocuk öfkelendiği anda ebeveynlerin sakin, net yumuşak ses tonuyla çocuklarının yanında olması ve çocukların duygularını ve yaşadıklarını anlatmasına ebeveyn izin verdikçe öfke duygusunu düzenlemekte ve anne babam beni anlıyor hissi oluşturmaktadır.

• Çocuk sinirliyken tartışmaya ve inatlaşma girmeyin. Çocuk öfkeliyken, anne ve babasını dinlemekte, anlamakta zorlanır, farklı tepkiler verebilir ya da inatlaşıp bağırabilir. Paniklemeden durumu yönetebileceğinize güvenin, bu duygu yoğunluğunun düşeceğine inanın. Çocuk sakinleştikten sonra, onu öfkelendiren problemi konuşarak çözüm yolunu beraber üretebilirsiniz. Bu yeni çözüm yoluyla sağlıklı şekilde davranarak, yeni ilişki dinamikleri kuracaktır.

• Çocuk öfke anında vücudunda meydana gelen değişikleri fark edilip üzerine konuşulabilirsiniz. Çocuğun stresini azaltacak ve kendini rahatça ifade edeceği etkinliklerin (rahatlatıcı egzersizler, arkadaş buluşması, spor, nefes alma, yürüyüş gibi) bu süreçte olumlu bir katkısı olabilir.
• Çocuklar öfkelerden ibaret değildir. Olumlu davranışlarının pekiştirilmesi, çocuğunuzla ilişki kurmak, duygularını paylaşmasına fırsat vermek ve kabul etmek bu süreçte olumlu bir etkisi vardır.

Ne Zaman Uzman Desteğine Gerek Duymalıyız?

• Çocuk kendine, çevresine ya da eşyalara uzun süredir zarar veriyorsa, bir türlü sakinleşemiyorsa
• Sözel ve davranışsal şiddet varsa bu durumu düzenleyemiyorsa,
• Sık sık öfke nöbetleri geçiriyorsa, Bu davranışların altında yatan nedenleri araştırmak ve psikolojik destek almak, çocuğun benlik gelişimi ve yetişkin hayatı için önemlidir. Son olarak, öfke bir duygu olduğunu ve bu duygunun düzenlenebileceğini, bu düzenlenme sırasında bazı davranış değişiklerinin oluşacağını ve bunların pratikle alışkanlıklara dönüşeceği unutulmamalıdır.

Prof. Dr. Fatma Berrin Ünsal
Gazi Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Periodontoloji Anabilim Dalı

Eksik olan dişlerin yerine fonksiyon ve estetiği tekrar sağlamak amacıyla, çene kemiğine yerleştirilen, üzerine diş üst yapının uygulanacağı, titanyum ve zirkonyum gibi biyouyumlu malzemelerden yapılan vidalardır. Günümüzde tam veya kısmi dişsiz bölgelerin tedavisinde özellikle de hareketli protez uygulamalarına alternatif olarak tercih edilen bir tedavi yöntemi haline gelmiştir.

Diş çekimi sonrası implant ne zaman yerleştirilir?

İmplantları yerleştirilme zamanları farklı şekillerde tanımlanmasına karşın genel olarak;

– Hemen (İmmediat) Diş çekimi ile aynı seansta,

-Erken: Diş çekimi sonrası diş etinin iyileşmesinden sonra,

– Geç: Çene kemiğinin tamamen iyileşmesinden sonra implant uygulamaları yapılabilmektedir.

İmplantın yerleştirilmesi için uygun zaman diş hekiminin muayenesine ve alınacak röntgen ya da tomografi sonuçlarına göre karar verilir. Ayrıca kişinin genel sağlık durumu, sigara kullanımı, diyabet gibi durumları da dikkate alınır. İmplantın yerleştirileceği bölgede yeterli kemik yoksa öncelikle destekleyici cerrahi işlemler yapılır ve en az 4-6 ay gibi bekleme süreci sonrasında implant yerleştirilir.

İmplantın başarısı neye bağlıdır?

İmplant- çene kemiği arasındaki doğrudan yapısal ve fonksiyonel bağlantının (osseointegrasyon=implant kemik bütünleşmesi) ve implantın stabilitesinin sağlanması başarının en önemli ön koşuludur.

İmplant başarısında; implantta hareketlilik (mobilite), çiğneme sırasında ağrı, enfeksiyon, uyuşukluk (parestezi) gibi belirtilerin ve çevresinde kemik kaybının olmaması gibi kriterler önemlidir. Hastanın fonksiyonel ve estetik kriterleri sağlanarak yaşam kalitesini artırması beklenir. İmplant çevresinde görülen hastalıklar nelerdir?

İmplantları çevreleyen yumuşak dokularda mikrobiyal biyofilm olarak adlandırılan, yetersiz ağız bakımı nedeniyle plağa bağlı olarak oluşan bakteriyel kaynaklı kemik ve dişeti dokularında meydana gelen enfeksiyon durumlarıdır. Diş implant uygulamalarının yaygınlaşmasıyla implant çevresi hastalıkların görülme olasılığı ve sıklığı da giderek artış göstermektedir. İmplant çevresinde görülen iki hastalık durumu tanımlanmıştır.

Peri-implant mukozitis; İmplant çevresindeki dişetinin iltihaplanmasıdır. Ancak etrafındaki destek kemik kaybı olmaksızın görülen hastalığıdır. Dişetinde kızarıklık, kanama ve ödem gibi iltihabın klasik bulguları mevcuttur. Peri-İmplantitis; implant çevresindeki dişetindeki enfeksiyonun kemik dokusunu etkilemesiyle destek kemiğin ilerleyici kaybı ile görüldüğü iltihabi bir hastalıktır.

Periimplant mukozitisde görülen dişeti kanaması, ödem ve kızarıklık bulgularına ilaveten peri-implantitisde implant çevresinde ağrı, hassasiyet, iltihap akıntısı (süpürasyon) ve kemik kayıpları mevcuttur. Kemik kayıpları hekim tarafından klinik ve radyolojik olarak tespit edilir. Hastalığın ileriki aşamalarında implant hareketliliği ve kaybı görülebilmektedir.

İmplant hastalıkların ortaya çıkma riskini artıran faktörler nelerdir?

İmplant hastalıkların meydana gelmesi ve ilerlemesinde sistemik ve lokal faktörler etkili olmaktadır.

Plağa bağlı olarak oluşan bakteriyel enfeksiyon implant hastalıkları için en önemli faktör olmakla birlikte bu faktörler başlıca hastayla ilgili, klinisyenle ve implant üstü protez planlamasıyla ilişkili olabilir.

Hastayla ilgili faktörler; dişeti hastalığı (Periodontitis) öyküsü, sigara kullanımı, ağız hijyeninin yetersiz olması, kontrol altında olmayan diyabet, kardiyovasküler hastalık ve romatoid artrit gibi sistemik hastalıklar.

Klinisyene bağlı faktörler; implant uygulaması öncesi kemik ve yumuşak dokunun varlığı hekim tarafından çok iyi değerlendirilmelidir. Kemik hacminin ve yoğunluğunun yetersiz olduğu durumlarda osseointegrasyon başarısız olabilir. Bu durumlarda kemik ve yumuşak dokuyu artıracak birtakım cerrahi uygulamalar sonrasında implantların yerleştirilmesi ile başarı elde edilebilir. Cerrahi uygulama sırasında implantın hatalı konumlandırılması implant üstüne yerleştirilecek protezin fonksiyon ve estetiği açısından risk oluşturabilecek durumlara neden olabilir. Protez planlamasıyla ilgili faktörler; İmplant üstü restorasyonunun hatalı tasarlanması plak retansiyon alanları oluşturacağından dolayı enfeksiyon riskine ve çiğnemede aşırı yüke neden olacaktır.

İmplant tasarımı ve yüzey özellikleri gibi diğer faktörler de implant hastalıkları için risk oluşturabilir. İmplant yüzeyindeki dişeti genişliğinin ve kalınlığının yetersizliğinde hasta oral hijyenini sağlamakta zorlanmakta ve patojen mikroorganizmaların implant yüzeyine kolonize olması kolaylaşmaktadır. Dolayısıyla bu durum peri-implant hastalıkların gelişmesine sebep olabilmektedir. Dokunun artırılmasıyla bireyin ağız bakımı uygulamalarını daha etkili şekilde yapması sağlanarak enflamasyon durumu engellenmektedir.

İmplant sağlığı nasıl korunur?

İmplant uygulamaları öncesinde hasta seçimi, ayrıntılı muayene ile risk oluşturabilecek faktörlerin belirlenip uygun planlama ve takiplerin yapılması komplikasyon risklerini en aza indirecek ve implantların hastalanması engellenmiş olacaktır.

Hasta tarafından ağız hijyenin sağlanması (dişlerin fırçalanması, diş ve implant etrafında biriken plakların temizlenmesi için dişipi veya ara yüz fırçası kullanılması) ve takip eden dönemde diş hekimi tarafından düzenli kontrollerin yapılması, destekleyici bakım yani idame aşaması implant sağlığının korunmasında oldukça önemlidir.

 

Prof. Dr. Gülendam Bozdayı

Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıbbi Viroloji Bilim Dalı Başkanı

HPV’nin kültürü yapılamaz. Serolojik testlerin kullanımı kısıtlı ve zordur. HPV DNA’nın moleküler tespiti günümüzde HPV tanımlamasında altın standarttır. HPV DNA testlerinin servikal kanser öncesi lezyonları tespit etmede duyarlılığı yüksek olup %95-100 arasında değişmektedir. HPV DNA testlerinde özellikle yüksek riskli gruptan tip 16 ve 18 ayrıca diğer yüksek riskli HPV tipleri araştırılabilmektedir. Pap smear ve HPV DNA’nın moleküler tespiti ile primer tarama, smear sonuçları belirsizlik içeren kadınlarda tanı ve tedavi algoritmasının oluşturulması ve tedavi görmüş kadınların takibi yapılabilmektedir. Dünya Sağlık Örgütü’nün önerileriyle ülkemizde T.C. Sağlık Bakanlığı Ulusal Kanser Tarama Programı uyarınca 30-65 yaş arası kadınlara 5 yılda bir HPV-DNA testi ile tarama yapılmaktadır.

HPV Aşıları

Enfektif virüsün serviksin bazal tabakasına ulaşmasını engelleyen ve ilerde genital siğil ya da serviks kanseri oluşturmasına engel olan lisanslı koruyucu (profilaktik) aşılar bulunmaktadır. Bu HPV aşıları hiçbir enfektif partikül içermediğinden enfeksiyon ve kanser riski yoktur. Güncel onaylı HPV aşı tipleri şunlardır:

• Bivalan(ikili) tip 16 ve 18
• Kuadrivalan(dörtlü) tip 16, 18,6 ve 11
• Nanovalan (dokuzlu) tip 16,18,6,11,31,33,45,52,58

Aşılar içerdiği HPV tiplerine göre kadınlarda serviks, vulva, vajina, anal ve bazı baş boyun kanserleri ve genital siğillere; erkeklerde anal, bazı baş boyun kanseri ve yine genital siğillere karşı yüksek koruyuculuğa sahiptir(% 98-100).

Çeşitli çalışmalara göre virüs ile henüz karşılaşmadan (cinsel aktivite başlamadan) aşının yapılması ile maksimum fayda alınmaktadır. Dolayısıyla aşı için 9-26 yaş arası önerilmektedir. Daha ileriki yaşlarda aşılanma ile yine fayda alınabilmekte ancak klinik uzman görüşü alınmalıdır.

Aşı, kas içine 3 doz olarak uygulanmaktadır. Ancak 2024 yılı itibariyle Amerikan Kolposkopi ve Servikal Patolojiler Derneği (ASCCP) rehberlerinde aşının 9-15 yaş arasında uygulandığında tek doza düşürülebileceği ve yine oldukça etkili olduğu açıklanmıştır. Bu konuda çalışmalar devam etmektedir.

Ayrıca kanser ve kanser öncesi lezyonları olan hastalarda direkt tedaviye yönelik aşılar hakkında çalışmalar yapılmakta ve umut vadetmektedir

Prof. Dr. Gülçin GÜLER ŞİMŞEK
Sağlık Bilimleri Üniversitesi Gülhane Tıp Fakültesi Tıbbi Patoloji Kliniği

Rahim ağzı kanseri dünya çapında kadınlar arasında dördüncü en yaygın kanser türü ve kanserden ölüm nedenidir. Kadınlar arasında meme kanseri en sık teşhis edilen kanser ve kanser ölümünün önde gelen nedenidir, bunu kolorektal ve akciğer kanseri (insidans açısından) takip eder. Dönelim tekrar rahim ağzı, diğer adıyla servikal karsinoma. Hastaların çoğu 40-54 yaşındadır. Hastalığın ölüme götürmesinin önlemi tüm dünyada yürütülen tarama programlarıdır. Bu programlar hem servikal kanseri hem de bu kanserden ölümü yani mortaliteyi azaltmakta ve önlemektedir.

En yaygın rahim ağzı/servikal karsinom türü skuamöz hücreli karsinomdur. Servikal skuamöz hücreli karsinomların çoğu yüksek riskli insan papilloma virüsü (HPV) ile ilişkilidir ve öncü bir lezyon olan yüksek dereceli skuamöz intraepitelyal lezyondan (HSIL) kaynaklanır. Bu tümörler öncelikle HPV 16 ve HPV 18 ile ilişkilidir (HPV 16 > HPV 18). Düşük gelir kaynaklı ülkelerde ve yeterli sitolojik tarama yapılmayan kadınlarda daha yaygındır.

HPV enfeksiyonu özellikle adölesan ve genç erişkin yaş grubunda sık görülmektedir. Neyse ki çoğu HPV enfeksiyonu da spontan regrese olmakta yani gerileyebilmektedir. Bazı yüksek riskli HPV tipleri ise rahim ağzında bir lezyon geliştirip, uzun yıllar içerisinde gerilemeyen lezyonlar kansere ilerleyebilmektedir.

Peki bu kanser riskini artıran faktörler neler? Öncelikle virüsün tehlikeli, yani yüksek riskli tipleri ile enfekte olmak! Hangi tipler bunlar bakalım: HPV tip 16, 18, 31, 33, 35, 39, 45, 51, 52, 56, 59, 68. Diğer risk faktörleri ise: cinsel ilişkinin erken yaşta başlaması, enfekte kişilerle cinsellik, bağışıklık yani immün sistem eksikliği, uzun süreli sigara kullanımının varlığı, aile öyküsünün varlığıdır.

Klinik hiçbir bulgu vermeden başlangıç yapmasından ötürü servikal tarama programları başlamıştır tüm dünyada. Bulgusu, yani şikayeti ve belirtisi olmayan bir kadında, rahim ağzından alınan sürüntü yaymasının sitolojik incelemesi anormal olabilmektedir. Bir enfeksiyonun bizde kanser oluşturmasına engel olan çok önemli bir buluştur bu.

Bazı hastalar ise rahim ağzında kitle, vajinal kanama veya akıntı, ağrı, idrar semptomları (anüri yani idrara çıkamama veya üremi yani idrarda kan görülmesine yol açan üreter tıkanıklığı, hematüri, sık idrara çıkma, vezikovajinal fistül yani mesane ile vajina arası anormal kanal gelişmesi), gastrointestinal semptomlar (tenesmus yani bağırsak dolu olmadığı halde sürekli ıkınma hissi, rektovajinal fistül yani kalın bağırsak ile vajina arası anormal kanal gelişmesi), ileri tümörlerde alt ekstremitelerde lenfödem ile prezente olabilmekte, hastaneye başvurabilmektedir.

Bu hastalığın tanısı biz patologlar tarafından konulur. Patoloji doktorlarını duymayan var mı?

olabilir aranızda. Bizler gizli kahramanlarız. Neden gizli? Çünkü sizler değil, hücrelerinizi ve dokularınız bizlere gelir, bizlerle tanışır. Bizler sizde bulunan, sizi oluşturan hücrelerinizi muayene eder , inceleriz. Hücrelerinizin bize anlattıklarını yazar, raporlar ve imzalarız. Sizler de bu tanılara göre takip ve tedavi edilirsiniz. Biyopsi veya eksizyonel materyalin histopatolojik incelemesini ışık mikroskoplarımızla yapıyoruz. Normal bir dokudan farklılık oluşturan değişiklikleri tanımlayıp, şüpheli bulduğumuz hücrelere ek boyalar uygulayarak hastalıklara tanı verip raporluyoruz.

Biyopsi yetersiz geldiğinde, klinik ve radyolojik bulguları da ekleyerek tanımızı destekleyip yorumlu sonuçlar yazarız. Hastalık şüphenizin azlığında takipte kalınabilir veya biyopsi tekrarına gidilir. Radyolojik Manyetik rezonans görüntüleme, şüpheli tümöral lezyonun kapsamını değerlendirmek için tercih edilen görüntüleme yöntemidir. Ultrason muayenesi de kullanılabilir. Lenfadenopati ve metastatik hastalık en iyi bilgisayarlı tomografi ile değerlendirilir. Pozitron emisyon tomografisi de metastazları ekarte etmek için kullanılabilir.

Hastalık evresi, hasta yaşı, invazyon derinliği, hastalık hacmi (vücuttaki , tuttuğu organdaki miktarı), lenfovasküler invazyon yani tümör hücrelerinin damarların içine girerek vücutta dolaşması, bizlerin verdiği ek prognostik faktörlerdir. Kanser tanısı verdiğimiz hastalarda tümör evresine göre genel 5 yıllık hastalıksız sağ kalım belirlenmekte ve buna göre hastalarımız takipte kalmaktadırlar.

Tedavi için de Uluslararası Kanser Federasyonu’nun, Kadın Hastalıkları ve Doğum (FIGO) ve Ulusal Kapsamlı Kanser Ağı (NCCN) evreleme sistemleri, serviks kanseri kılavuzları kullanılmaktadır.

Erken evre tümörler için konizasyon veya “loop” elektrocerrahi eksizyon prosedürü, daha yüksek evre tümörler için sentinel lenf nodu haritalamalı radikal operasyon uygulanır. Çıkarılan tümörleri de patolojik tekrar inceleriz.

Ne zaman bedeninizdeki hastalıklardan şüpheleneceksiniz? Her kadın düzenli muayene imkânı yok ise kendinde ortaya çıkan değişiklikleri farketmeli. Kanserler açısından kendinizi ve ailenizi taratmalısınız. Örneğin meme kanseri tanılı yakınımız varsa, kendi mememizi düzenli palpasyon yani dokunmakla muayene etmeliyiz. Rahim ağzında bulunan lezyonlarda bu mümkün değil. Peki bu durumda ne yapmalıyız? Bütün dünyada yaygın takip yöntemi olan servikal yayma örneğinin tarafımızdan düzenli patolojik incelenmesi, diğer adıyla servikovajinal “smear” patolojik raporlanması gereklidir. Kadın doğum uzman doktorlarımızın muayenelerinde, tümöral lezyonlar, erken dönemde, kırmızı, ufalanabilir, sertleşmiş veya ülserli lezyon veya kabarık alan şeklinde, geç dönemde ise ekzofitik, papiller, polipoid, nodüler veya ülserli kitle şeklinde izlenebilir. Geç dönem veya ileri evrede kanserler ise çevredeki yapılara infiltrasyonlu derin invaziv kitle şeklinde görülebilir. Bu lezyonlar da opere edilip tarafımıza inceleme amaçlı gönderilir. Hastamızda lezyonun kalıp kalmadığını, hastalık evresini patoloji doktorları olarak raporlarımızda belirtiriz.

Hepinize sağlıkla mutlulukla huzurla dolu nice güzel günler dilerim. Görüşmek dileğiyle.

Prof. Dr. Tansu Ulukavak Çiftçi

Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı Başkanı

Uyku; kimine göre günün en güzel zamanı ve karşı konulmaz bir cazibe iken, kimine göre vakit kaybı ya da günün en sıkıntılı zamanları olarak kabul edilebilir. Bilimsel anlamda uyku; organizmanın çevreyle iletişiminin; değişik şiddette uyaranlar ile geri döndürülebilir, geçici, kısmi ve periyodik olarak kaybolması olarak tanımlanır.

Gece tanrıçası Nyx kendi başına iki oğul yaratır. Bunlardan biri uyku tanrısı Hipnos ve diğeri ölüm tanrısı Tanatos’dur yani mitolojide uyku, ölümün kardeşi kabul edilir. Tarih boyunca ünlü filozoflar da uyku konusuna kafa yormuştur. Hipokrat; “vücudun iç organlarını sıcak tutmak amacıyla, kanın vücudun derinliklerine yönelmesi, kanın beyinden uzaklaşması ile uyku ortaya çıkar” demiştir. Aristo ise “alınan gıdalar ısıya dönüşerek uykuya yol açar” şeklinde bir açıklamada bulunmuştur.

Bilimsel bakış açısına göre, kanda yükselen muramil peptid, interlökin-1, delta sleep inducing peptid gibi bazı maddeler uykuya başlatır, büyüme hormonu, insülin, prolaktin ve melatonin gibi bazı maddeler uykuyu kolaylaştırır. Ancak; işin aslı, uyku ve uyanıklığın regülasyonu, homeostatik proçes (proçes S) ve sirkadiyen ritm (proçes C)’in kontrolündedir.

Homeostatik proçes, kişinin daha önceki günlerdeki uyku süresi ve kalitesini göz önüne alarak uykuya geçme zamanını ve uykunun iç mimarisini değiştirir. Sirkadiyen ritim ise; beyindeki biyolojik saat tarafından geliştirilen bir ritimdir ve sosyal zaman ile uyum sağlamaya çalışır. Sirkadiyen ritim; anterior hipotalamusta bulunun suprakiyazmatik nukleus tarafında düzenlenir ama bu ritmin düzenlenmesindeki en güçlü uyaran güneş ışığıdır.

Gün ışığı doğrudan göze temas ederek retinal fotoreseptörler aracılığı ile hipotalamusta bulunan suprakiyazmatik nukleusu etkiler yani sirkadiyen ritmi kontrol eden kısma sinyal gönderir. Bu ışık uyarısının önemli bir fonksiyonu melatonin sentezidir. Melatonin karanlıkta en yüksek düzeye ulaşır, aktivitesi feedback mekanizması ile düzenlenir. Melatonin yüksekken uyuruz, düşükken uyanırız.

Kabaca uyku nedir ve nasıl gerçekleşir konularının özetlenmesi sonrası sağlıklı bir yaşam için sağlıklı bir uykunun mutlak gerekliliğinden söz etmek gerekir. Sağlıklı uyku söz konusu olduğunda ise uyku hijyeni kavramı ile karşılaşılır. Uyku hijyeni, kaliteli bir gece uykusu ve tam bir gündüz uyanıklık hali için gerekli olan çeşitli uygulama ve alışkanlıkları ifade eder. Uyku hijyeni uygulaması; 1970’li yıllarda hafif veya orta dereceli insomni tedavisi için geliştirilmiştir ama 2014 sonrası sağlıklı yaşam için herkese önerilmesi gerektiği vurgulanmıştır. Uyku hijyenini sağlamak için gerekli kurallar aşağıda sıralanmıştır:

1. Her gün yataktan aynı saatte kalkın ve yatağa aynı saatte yatın
2. Uyuyamama kaygısı ile yatağa gitmeyin
3. Uyuyamazsanız sürekli saate bakmayın
4. Düzenli spor yapın (tercihen akşamüstü)
5. Yatmadan hemen önce gevşeme egzersizleri yapın
6. Uyku saatinden önceki son 6 saat içinde kafein, nikotin gibi uyarıcılar almayın
7. Uyku saatinden önceki son 3 saatte alkol almayın
8. Yatağa aşırı aç veya tok olarak gitmeyin
9. Gündüz vakti şekerleme yapmayın
10. Yatak odasının ısısını çok sıcak veya çok soğuk olmayacak şekilde ayarlayın
11. Ayakları ve elleri sıcak tutun
12. Uyurken yatak odanızın sessiz ve karanlık olmasını sağlayın
13. Yatağınızı yalnız uyku ve seks için kullanın
14. Yatmadan hemen önce rekabete dayanan oyun oynamayın, heyecanlı bir program seyretmeyin veya sevdiğiniz biriyle önemli bir tartışma yapmayın.
15. Yatmadan önce ışık yayan elektronik cihazları 5 dakikadan uzun kullanmayın: Yukarıda da belirtildiği gibi kanda melatonin düzeyi yüksekken uyuruz, düşükken uyanırız. Akıllı telefonlar gibi elektronik cihazlar mavi ışık yayarak melatonin salınımını inhibe eder ve uykunun başlamasını geciktirir. Ayrıca, akıllı telefonlarda oyun oynamak ya da video izlemek beyni sürekli uyanık kalmaya davet eder. Tüm bu cihazlar uyarıcıdır, beyni aktif tutar, beyinin sakinleşip uykuya geçmesini engeller.

Sonuç olarak, sağlıklı bir uyku için yukarıdaki tüm uyku hijyeni kurallarına uyulmalıdır ama asıl; yatak odasının “techonology free zone” haline getirilmesi yani odada televizyon, telefon, tablet gibi herhangi bir cihazın bulunmaması çok önemlidir. Akıllı telefonlar başka bir odada şarj edilmeli, alarm için masa saati kullanılmalıdır.